Dönüşüme Farklı Bir Yaklaşım: İleri Dönüşüm Nedir, Neden Önemlidir?
2019 yılında organize edilen İstanbul Bienali’nin teması olan Yedinci Kıta, Pasifik Okyanusu’ndaki büyük plastik yığınını temsil ediyordu. Büyük derken, gerçek manada büyük; Türkiye’nin iki katı genişliğinde bir alanı kaplayacak büyüklükte bir plastik atık yığını…
Bana öyle geliyor ki uzun yılların birikimi olan bu yeni kıta, tek kullanımlık ürünlerle olan ilişkimizi daha sık sorgulamamıza vesile olmalı. Çünkü bu plastik kıtada, 1970’li yıllardan kalma plastik malzemeler bile yer alıyor. Ayrıca bu adalardan okyanuslarda birkaç tane daha olduğu da biliniyor. Yani malzemeleri kullanıp atıp yenisini almak yerine dönüştürüp tekrar kullanma konusunda daha istekli olmamızda fayda var.
Bu dönüşümün de birden çok boyutu var aslında. Çünkü malzemelerin dönüşümü denildiğinde çoğumuzun aklına ilk olarak geri dönüşüm geliyor, ancak bunun bir de ileri dönüşüm versiyonu bulunuyor.
İngilizce upcycling kavramının karşılığı olan ileri dönüşüm, işlevini yitirmiş eşyaların bazen küçük bazen de büyük dokunuşlarla yeni bir işlev kazandırılarak kullanılması anlamına geliyor. Çöpe atılmaktan kurtarılan eşyalar, ileri dönüşüm uygulamaları sayesinde farklı ihtiyaçları karşılayacak şekilde değiştiriliyor ve yeni anlamlar kazanıyor. En popüler ileri dönüşüm örnekleri arasında ise arabaların eski lastiklerinden saksı yapılması, köşesi lekeli gömleklerin oyuncak bebek kıyafetlerine dönüşmesi, kırık bahçe merdivenlerinden kitaplık yapılması gibi uygulamalar yer alıyor. Yani şişeler, ahşap malzemeler, karton kutular, arabaların eskimiş parçaları, kırık mobilyalar ve çok daha fazlası, ileri dönüşüm fikirlerine malzeme olabiliyor.
Peki, geri dönüşüm ile ileri dönüşüm arasında ne fark var? Geri dönüşüm, daha çok endüstriyel bir süreci kapsar. İngilizce recycle kavramının karşılığı olan geri dönüşüm, artık kullanılmayan atık malzemelerin geri dönüşüm tesislerinde cinslerine göre ayrıştırıldıktan sonra endüstriyel yöntemlerle tekrar ham maddeye çevrilmesi işlemi olarak özetlenebilir. Elde edilen bu ham madde de daha sonra fabrikalarda tekrar işlenir ve yeni ürünlerin yapımında kullanılır.
Geri dönüşümde metal, cam, plastik, kağıt gibi atıklar dönüştürülür. Çeşitli fiziksel ve kimyasal yöntemler kullanılarak bu malzemelerin tekrar ham maddeye dönüştürülmesi sağlanır. Burada amaç, hem maliyetleri düşürmek hem de atıkları değerlendirerek ham madde kaynaklarını korumak ve çevreye verilen zararı olabildiğince aza indirmektir.
İleri dönüşümde ise geri dönüşümdeki üretim sürecinin yerini, farklı düzenleme aşamaları alır. Çağımızın en değerli kavramı olan sürdürülebilirliğe katkı sunmayı amaçlayan ileri dönüşüm ile çöp kavramı ortadan kalkar, sadece tüketen insandan üreten insan olmaya geçilmesi sağlanır. Ayrıca işlevi yiten eşyaya yeni bir değer, yeni bir anlam kazandırma da ileri dönüşümün geri dönüşümden farkları arasındadır. Buna örnek olarak Japon kültüründeki kintsugi anlayışını verebiliriz. Kintsukuroi de denen bu yaklaşımda; kırık çömlekler, tabaklar ya da porselenler, altın veya gümüş tozları kullanılarak birleştirilir ve daha anlamlı, daha değerli kılınır. Bu felsefi anlayış hem nesnenin tarihine saygı içerir hem de işlevsiz nesneleri eşsiz objelere dönüştürür.
İleri dönüşümün faydalarından biri de insan psikolojisi üzerindeki olumlu etkileri. Eski eşyaları onarıp yenilemek ya da bambaşka ürünlere dönüştürmek, bunun için emek vermek, ortaya yeni bir ürün çıkmasını sağladığı için daha keyifli oluyor. İçinde bulunduğumuz çağın oluşturduğu stres ve odaklanamama gibi büyük sorunlara pratik ve etkili bir çözüm yolu olan ileri dönüşüm çalışmaları ile doğa ya da doğal ürünlerle biraz daha iç içe zaman geçirmek, dönüşümün ve yenilenmenin bir parçası olma hissini beraberinde getiriyor. Bu da stresten uzak ve verimli zaman geçirmek için etkili bir seçenek olarak kabul edilebilir.
Bana öyle geliyor ki uzun yılların birikimi olan bu yeni kıta, tek kullanımlık ürünlerle olan ilişkimizi daha sık sorgulamamıza vesile olmalı. Çünkü bu plastik kıtada, 1970’li yıllardan kalma plastik malzemeler bile yer alıyor. Ayrıca bu adalardan okyanuslarda birkaç tane daha olduğu da biliniyor. Yani malzemeleri kullanıp atıp yenisini almak yerine dönüştürüp tekrar kullanma konusunda daha istekli olmamızda fayda var.
Bu dönüşümün de birden çok boyutu var aslında. Çünkü malzemelerin dönüşümü denildiğinde çoğumuzun aklına ilk olarak geri dönüşüm geliyor, ancak bunun bir de ileri dönüşüm versiyonu bulunuyor.
İngilizce upcycling kavramının karşılığı olan ileri dönüşüm, işlevini yitirmiş eşyaların bazen küçük bazen de büyük dokunuşlarla yeni bir işlev kazandırılarak kullanılması anlamına geliyor. Çöpe atılmaktan kurtarılan eşyalar, ileri dönüşüm uygulamaları sayesinde farklı ihtiyaçları karşılayacak şekilde değiştiriliyor ve yeni anlamlar kazanıyor. En popüler ileri dönüşüm örnekleri arasında ise arabaların eski lastiklerinden saksı yapılması, köşesi lekeli gömleklerin oyuncak bebek kıyafetlerine dönüşmesi, kırık bahçe merdivenlerinden kitaplık yapılması gibi uygulamalar yer alıyor. Yani şişeler, ahşap malzemeler, karton kutular, arabaların eskimiş parçaları, kırık mobilyalar ve çok daha fazlası, ileri dönüşüm fikirlerine malzeme olabiliyor.
Peki, geri dönüşüm ile ileri dönüşüm arasında ne fark var? Geri dönüşüm, daha çok endüstriyel bir süreci kapsar. İngilizce recycle kavramının karşılığı olan geri dönüşüm, artık kullanılmayan atık malzemelerin geri dönüşüm tesislerinde cinslerine göre ayrıştırıldıktan sonra endüstriyel yöntemlerle tekrar ham maddeye çevrilmesi işlemi olarak özetlenebilir. Elde edilen bu ham madde de daha sonra fabrikalarda tekrar işlenir ve yeni ürünlerin yapımında kullanılır.
Geri dönüşümde metal, cam, plastik, kağıt gibi atıklar dönüştürülür. Çeşitli fiziksel ve kimyasal yöntemler kullanılarak bu malzemelerin tekrar ham maddeye dönüştürülmesi sağlanır. Burada amaç, hem maliyetleri düşürmek hem de atıkları değerlendirerek ham madde kaynaklarını korumak ve çevreye verilen zararı olabildiğince aza indirmektir.
İleri dönüşümde ise geri dönüşümdeki üretim sürecinin yerini, farklı düzenleme aşamaları alır. Çağımızın en değerli kavramı olan sürdürülebilirliğe katkı sunmayı amaçlayan ileri dönüşüm ile çöp kavramı ortadan kalkar, sadece tüketen insandan üreten insan olmaya geçilmesi sağlanır. Ayrıca işlevi yiten eşyaya yeni bir değer, yeni bir anlam kazandırma da ileri dönüşümün geri dönüşümden farkları arasındadır. Buna örnek olarak Japon kültüründeki kintsugi anlayışını verebiliriz. Kintsukuroi de denen bu yaklaşımda; kırık çömlekler, tabaklar ya da porselenler, altın veya gümüş tozları kullanılarak birleştirilir ve daha anlamlı, daha değerli kılınır. Bu felsefi anlayış hem nesnenin tarihine saygı içerir hem de işlevsiz nesneleri eşsiz objelere dönüştürür.
İleri dönüşümün faydalarından biri de insan psikolojisi üzerindeki olumlu etkileri. Eski eşyaları onarıp yenilemek ya da bambaşka ürünlere dönüştürmek, bunun için emek vermek, ortaya yeni bir ürün çıkmasını sağladığı için daha keyifli oluyor. İçinde bulunduğumuz çağın oluşturduğu stres ve odaklanamama gibi büyük sorunlara pratik ve etkili bir çözüm yolu olan ileri dönüşüm çalışmaları ile doğa ya da doğal ürünlerle biraz daha iç içe zaman geçirmek, dönüşümün ve yenilenmenin bir parçası olma hissini beraberinde getiriyor. Bu da stresten uzak ve verimli zaman geçirmek için etkili bir seçenek olarak kabul edilebilir.
